Thực tiễn và kinh nghiệm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức, hoạt động của tổ chức cơ sở đảng

Viện trưởng Lê Văn Đông phát biểu chỉ đạo tại hội nghị phòng chống tham nhũng ngành Kiểm sát Thanh Hoá

Từ ngày thành lập đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện, luôn xác định nguyên tắc tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức hoạt động trọng tâm, cơ bản của Đảng. Đó là nguyên tắc chỉ đạo toàn bộ việc xây dựng tổ chức và hoạt động của Đảng, vừa bảo đảm cho Đảng có sự thống nhất về ý chí và hành động, vừa phát huy được dân chủ trong Đảng, tạo nên sức mạnh to lớn của Đảng.

Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam do Đại hội XI của Đảng (năm 2011) thông qua nêu rõ: “Đảng là một tổ chức chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động, lấy tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ bản, thực hiện tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, thương yêu đồng chí, kỷ luật nghiêm minh, đồng thời thực hiện các nguyên tắc: tự phê bình và phê bình, đoàn kết trên cơ sở Cương lĩnh chính trị và Điều lệ Đảng, gắn bó mật thiết với nhân dân, Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”.

Nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng có tác dụng quan trọng đối với việc nâng cao tính tích cực và sáng kiến của đảng viên trong cuộc đấu tranh cách mạng vì sự nghiệp của Đảng, để các quyết định của Đảng trở thành sản phẩm trí tuệ tập thể của tất cả các đảng viên và của các cơ quan lãnh đạo của Đảng, làm tăng thêm tính kỷ luật, tính tự giác vô sản của Đảng…

Tập trung và dân chủ là hai mặt thống nhất biện chứng, không thể tách rời. Tập trung hỗ trợ, bảo đảm cho dân chủ được thực hiện trong khuôn khổ, có sự kiểm soát; dân chủ giúp cho tập trung được thực hiện linh hoạt, đạt hiệu quả cao trong lãnh đạo và quản lý. Vì vậy, cần phải có sự kết hợp một cách đồng bộ, chặt chẽ việc bảo đảm cả hai yếu tố này trong hoạt động lãnh đạo của Đảng và hoạt động quản lý nhà nước. Dân chủ phải được bảo đảm bởi tập trung và tâp trung phải dựa trên cơ sở dân chủ. Nếu chỉ có sự lãnh đạo tập trung mà không mở rộng dân chủ thì sẽ tạo môi trường cho phát sinh cửa quyền, tham nhũng. Ngược lại, không có sự lãnh đạo tập trung, thống nhất sẽ dẫn đến tình trạng tùy tiện, vô chính phủ, cá nhân chủ nghĩa.

Trong tác phẩm Xây dựng chỉnh đốn Đảng, một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ tập trung dân chủ là: “Sự kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa hai mặt tập trung và dân chủ trong một mối quan hệ hữu cơ, biện chứng, chứ không phải chỉ là tập trung hoặc là dân chủ. Hai mặt đó tuy mâu thuẫn nhau nhưng lại bổ sung cho nhau, thống nhất với nhau làm thành một nguyên tắc hoàn chỉnh. Dân chủ là điều kiện, là tiền đề của tập trung, cũng như tập trung là cơ sở, là cái đảm bảo cho dân chủ được thực hiện. Không nên hiểu dân chủ là “tính từ” của tập trung hoặc tập trung là “tính từ” của dân chủ. Tuyệt đối hóa một mặt nào đều dẫn đến những sai lầm nguy hiểm, có hại cho sự lãnh đạo và sức mạnh của Đảng”.

Đảng bộ Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Thanh Hóa trực thuộc Đảng bộ Khối Cơ quan và Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa, có nhiệm vụ lãnh đạo công chức, đảng viên Đảng bộ VKSND tỉnh thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền cấp tỉnh, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra hoạt động nghiệp vụ của các VKSND cấp huyện; thực hiện công tác xây dựng ngành, xây dựng Đảng.

Hiện nay, Đảng bộ VKSND tỉnh có 11 chi bộ trực thuộc, tổng số 106 đảng viên. Trong đó số đảng viên có trình độ cử nhân Luật 81 đồng chí (chiếm 77,14%), có 16 đồng chí có trình độ Thạc sỹ Luật (chiếm 15,2%), 01 đồng chí đang theo học Tiến sỹ Luật. có 36 đồng chí có trình độ Cử nhân và cao cấp lý luận chính trị (chiếm 34,3%). Ban Chấp hành Đảng bộ gồm 11 đồng chí, Ban Thường vụ gồm 3 đồng chí, có Bí thư và 01 Phó Bí thư.

Trong những năm qua, việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ đã được Đảng bộ VKSND tỉnh chấp hành nghiêm túc, đạt nhiều kết quả tích cực, thể hiện ở một số nội dung như:

Thứ nhất, cấp ủy, cán bộ, đảng viên thuộc Đảng bộ VKSND tỉnh có nhận thức đúng về nguyên tắc tập trung dân chủ và thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Cấp ủy các chi bộ luôn coi trọng việc quán triệt chủ trương, đường lối, của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các yêu cầu của cấp trên, vận dụng giải quyết đúng đắn sáng tạo vào tình hình, nhiệm vụ cụ thể của Đảng bộ, chi bộ; thường xuyên coi trọng việc giáo dục, quán triệt và nghiêm chỉnh chấp hành các nguyên tắc, quy định, kỷ luật của Đảng, của ngành, đơn vị. Đội ngũ đảng viên, công chức thường xuyên được quan tâm củng cố, kiện toàn đủ số lượng, đảm bảo đủ phẩm chất năng lực, được bồi dưỡng, tập huấn, tích cực rèn luyện phương pháp tác phong công tác, thực hiện đúng nhiệm vụ, chức trách được giao, phục tùng sự lãnh đạo của tổ chức đảng.

Thứ hai, Đảng bộ, các chi bộ trực thuộc đã phát huy tốt trí tuệ tập thể và đề cao trách nhiệm cá nhân trong hoạt động lãnh đạo. Việc tiến hành sinh hoạt Đảng nghiêm túc, đúng quy định đã đề cao ý thức trách nhiệm và tính tích cực của các cấp uỷ viên, đảng viên, tạo điều kiện để phát huy trí tuệ, kinh nghiệm của mọi đảng viên trong công tác lãnh đạo của Đảng ủy, chi bộ. Mọi vấn đề theo phạm vi, chức năng, nhiệm vụ đều được đưa ra bàn bạc, thảo luận dân chủ rồi mới đi đến quyết định. Bên cạnh đó, chất lượng cá nhân phụ trách được nâng lên rõ rệt. Trách nhiệm cá nhân cấp uỷ viên, cá nhân người đứng đầu cấp ủy, đơn vị và từng đảng viên thực hiện nghị quyết được thực hiện tích cực, hiệu quả.

Thứ ba, cấp ủy các chi bộ đã tích cực nắm chắc tình hình, xây dựng kế hoạch, xác định mục tiêu, giải pháp, tăng cường kiểm tra, chỉ đạo thực hiện nghị quyết. Bí thư các chi bộ trực thuộc Đảng bộ VKSND tỉnh luôn tổ chức tốt việc quán triệt đường lối, quan điểm, nguyên tắc, Điều lệ Đảng, nghị quyết, hướng dẫn của cấp trên, đi sâu vào vấn đề trọng tâm, sát với yêu cầu, nhiệm vụ địa phương, đơn vị; chủ trì chế độ giao ban, nghe báo cáo, phổ biến công việc, chuẩn bị dự thảo nghị quyết, đề xuất chủ trương, biện pháp cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, báo cáo Đảng ủy, chi bộ thảo luận quyết định. Cấp ủy chi bộ làm tốt công tác phân công thực hiện nghị quyết cho từng đảng viên, tổ chức kiểm tra, giám sát việc thực hiện nghị quyết tại chi bộ, đơn vị mình.

Thứ tư, BCH Đảng bộ và các chi bộ đã xây dựng và hoạt động theo quy chế làm việc trong sinh hoạt và hoạt động. Các cấp ủy, chi bộ đều có quy chế làm việc, nội dung quy chế ngày càng chặt chẽ, xác định rõ trách nhiệm của người đứng đầu và mối quan hệ giữa tập thể cấp ủy, tổ chức đảng với người đứng đầu, bảo đảm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, đi đôi với phát huy vai trò, trách nhiệm, tính chủ động của người đứng đầu và cơ chế xử lý đối với người đứng đầu khi vi phạm.

Nhờ thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ mà hằng năm có trên 90% chi bộ trực thuộc được xếp loại hoàn thành tốt nhiệm vụ, không có chi bộ yếu kém; trên 95% đảng viên hoàn thành tốt nhiệm vụ, trong đó có 20- 22% đạt xuất sắc. Nhiều năm liên tục, Đảng bộ VKSND tỉnh Thanh Hoá đều được Đảng uỷ Khối công nhận là Đảng bộ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tiêu biểu và được biểu dương, khen thưởng, được Ban Thường vụ Tỉnh ủy tặng Bằng khen.

Bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn những hạn chế, yếu kém cần được khắc phục, đó là, một một số đảng viên, kể cả đảng viên là cấp ủy viên còn nhận thức chưa đầy đủ, sâu sắc về yêu cầu, nội dung nguyên tắc tập trung dân chủ và việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, ảnh hưởng đến hoạt động lãnh đạo, chỉ đạo, xác định chưa chính xác, đầy đủ chức năng, nhiệm vụ dẫn đến hiện tượng bao biện, làm thay, chồng chéo lẫn nhau. Việc nâng cao chất lượng thực hiện nguyên tắc chưa thường xuyên, chưa gắn chặt với việc thực hiện nghị quyết của chi bộ, nhiệm vụ chính trị của đơn vị; chất lượng sinh hoạt chi bộ còn có những hạn chế, nội dung sinh hoạt chưa phong phú, việc tổ chức sinh hoạt chuyên đề chưa nhiều, chất lượng chưa cao. Việc phát huy vai trò của tập thể cấp ủy cũng như trách nhiệm cá nhân của một số cấp ủy viên còn chưa đầy đủ; việc phân công trách nhiệm cá nhân phụ trách ở một số cấp ủy chưa thật rõ ràng, cụ thể, còn biểu hiện chung chung.

Những hạn chế, yếu kém trên là do công tác lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ của BCH Đảng bộ có lúc chưa kịp thời, chưa quyết liệt ; ý thức trách nhiệm, năng lực của một số cấp ủy viên còn hạn chế...

Từ những kết quả và hạn chế trong việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ ở Đảng bộ VKSND tỉnh, rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:

Một là, phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy, đội ngũ cán bộ, đảng viên. Các cấp ủy cần nâng cao ý thức trách nhiệm, trình độ mọi mặt cho đội ngũ cấp ủy viên, cán bộ, đảng viên.

Hai là, thường xuyên củng cố, kiện toàn tổ chức và bồi dưỡng nâng cao phẩm chất, năng lực của các cấp ủy, đội ngũ đảng viên. Các cấp ủy cần đưa việc tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện vào trong quy định cụ thể về quá trình học tập, rèn luyện và công tác; xác định nội dung cần học tập, tu dưỡng rèn luyện, thời gian thực hiện, …

Ba là, chú trọng hoàn thiện quy chế và tổ chức thực hiện quy chế làm việc của các cấp ủy bảo đảm tính dân chủ và khoa học.

Bốn là, đổi mới phong cách, lề lối làm việc. Thường xuyên giải quyết tốt các mối quan hệ trong nội bộ, nhất là quan hệ giữa bí thư và người đứng đầu đơn vị. Bí thư cấp ủy và người đứng đầu chính quyền thường xuyên trao đổi, bàn bạc thống nhất các biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện thắng lợi nhiệm vụ, giải quyết dứt điểm các vụ việc tồn đọng, đưa chi bộ vào hoạt động có nền nếp.

Trong thời gian tới, để thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ, cần tập trung vào một số giải pháp chủ yếu sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên về nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng; đấu tranh chống những luận điệu xuyên tạc, phủ nhận nguyên tắc này. Nguyên tắc tập trung dân chủ phải được thực hiện theo đúng Điều lệ Đảng và trong mối quan hệ đồng bộ với các nguyên tắc khác, như tự phê bình và phê bình, đoàn kết, thống nhất trong Đảng. Đối với ngành Kiểm sát nhân dân phải kết hợp nguyên tắc tập trung dân chủ với nguyên tắc tập trung thống nhất và các nguyên tắc trong tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để tổ chức thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ

Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, quy chế hóa nguyên tắc tập trung dân chủ trong từng mặt công tác xây dựng Đảng. Rà soát, sửa đổi, bổ sung quy chế làm việc cho phù hợp, bảo đảm đồng bộ, thống nhất và liên thông với quy chế làm việc của cấp ủy cấp trên và quy định của ngành.

Thứ ba, mở rộng dân chủ đi đôi với củng cố, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong Đảng. Phát huy thật sự mạnh mẽ dân chủ, trước hết là bảo đảm thực hiện các quyền của đảng viên, nhất là quyền được thảo luận, chất vấn, phê bình, thông tin, bảo lưu ý kiến. Đồng thời, với mở rộng dân chủ, phải củng cố, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong Đảng. Mọi tổ chức đảng và đảng viên phải nghiêm túc chấp hành chỉ thị, nghị quyết của Đảng, nói và làm theo nghị quyết của Đảng.

Thứ tư, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng. Xử lý nghiêm, kịp thời những tổ chức đảng và đảng viên vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, vi phạm Cương lĩnh, Điều lệ, nghị quyết, chỉ thị, quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, những hành vi dung túng, bao che cho khuyết điểm, vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên; công khai kết quả xử lý. Chú trọng kiểm tra, giám sát người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng trong việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn được giao và việc giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống...

Thứ năm, đề cao, phát huy vai trò của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt trong việc áp dụng nguyên tắc tập trung dân chủ, đi đôi với giữ vững và chủ động, tích cực phòng, chống tình trạng xa rời nguyên tắc này. Làm rõ trách nhiệm cá nhân người đứng đầu, cán bộ chủ chốt trong thực hiện trách nhiệm nêu gương, nhất là thực hiện các nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách, tự phê bình và phê bình. Có cơ chế khuyến khích và bảo vệ những người có tư duy sáng tạo, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung./.

Lê Văn Đông - Tỉnh ủy viên, Bí thư Ban cán sự đảng, Bí thư Đảng ủy, Viện trưởng VKSND tỉnh Thanh Hóa